صنایع دستی در ایران
کشور ایران با پیشینه‌ای قوی در فرهنگ و تمدن، یادگارهای هنری از قرون گذشته را به خود اختصاص داده است امروزه کشورایران را به عنوان یکی ازبرجسته‌ترین مناطق صادر کننده آثار هنری و صنایع دستی در جهان می باشد صنایع دستی ایران از باارزش‌ترین آثار هنری ایران می باشد و جلوه‌ای از فرهنگ اقوام ملی ایران هستند. کشف آثار هنری باستانی ساخته دست انسان، در بناهای تاریخی گوشه و کنار کشور ایران از ارتباط تنگاتنگ هنر و صنایع دستی با تمدن این سرزمین بزرگ حکایت دارد.
در آثار تاریخی کشورمان ایران می توان نشانه‌هایی از هنر دست معماران، نقاشان و مهندسان در مقبره‌ها، مساجد، کاخ‌ها و بناهای تاریخی را دید. هرکدام از این آثار با نشانه‌هایی برجسته از دوره‌های مختلف تاریخی، بخشی از هویت و فرهنگ مردم عصر و زمان خود را به رخ می کشد.
به طور کلی تلفیق هنر دست و استفاده از ابزارهای بومی و سنتی در ایجاد یک اثر را صنایع دستی می‌گویند. ذوق هنری و خلاقیت صنعتگر در خلق اثر هنری و صنایع دستی تأثیر بالایی دارد. صنایع دستی هر منطقه از ایران منحصربه‌فرد خود آن منطقه است؛ گرچه صنایع مشترکی در بعضی شهرها وجود دارند، در تار و پود هر اثر می‌توان نشانه‌هایی از فرهنگ ریشه دار یک شهر یا روستا را مشاهده کرد. اساسی‌ترین عنصر در ساخت صنایع دستی هنر خلاق دست انسان دانست و این مطلب ارزش این آثار را چندین برابر می‌کند.
صنایع دستی ایران به‌عنوان هنر بومی و سنتی مردمان سرزمین ما، نقشی مؤثر در تقویت اوضاع اقتصادی مناطق مختلف کشور در این روزهای سخت اقتصادی دارد. در حال حاضر صنایع دستی ایران یکی از سه قطب برتر صنایع دستی جهان به شمار می‌روند و سرمایه‌گذاری مناسب به‌همراه برنامه‌ریزی دقیق در تولید و معرفی هرچه بیشتر این آثار در سطح جهانی می‌تواند درامد بالایی را نصیب کشور کند.
تنوع صنایع دستی ایران ما
در بخش‌های مختلف کشورما تنوع بالایی وجود دارد. هرکدام از شهرها و روستاهای ایران به تناسب آب و هوا و امکانات هر منطقه صنایع دستی متفاوتی را دارا می باشد. در طول سالیان دراز تنوع صنایع دستی ایران رو به افزایش رفته است و از دسته‌بندی نخست آن فاصله گرفته است، اما بسیاری از آثار تولیدی دست هنرمندان ایرانی در زیر مجموعه‌های زیر می توان قرار داد.
صنایع دستی بافت و نساجی
بافت و نساجی سنتی از قدیمی‌ترین صنایع دستی کشور به شمار می‌روند. هدف این صنعت در راستای رفع نیاز انسان به پوشش و برخی اقلام مورد نیاز روزمره شکل گرفت و به شاخه‌های مختلفی تقسیم می شوند. صنعت بافت و نساجی سنتی یکی از متنوع‌ترین صنایع دستی ایران است که در استان‌های مختلف کشور ما بافت انواع فرش و گلیم و گونه‌های مختلفی از نساجی سنتی رواج دارند که از معروف‌ترین صنایع دستی این مناطق هستند. برخی از زیرشاخه‌های این صنعت عبارت‌اند از: گبه بافی، جاجیم بافی، ابریشم بافی، چادر شب بافی، مخمل بافی، پرده بافی، خوس بافی، نوار بافی، شمد بافی و چفیه بافی.
رودوزی های زیبای سنتی
هنر رودوزی به‌دلیل علاقه شدید انسان به تزئین البسه و وسایل مختلف مانند رومیزی و انواع رواندازها به وجود آمده است. هنر رودوزی نیز از صنایع دستی متداول در نقاط مختلف ایران به شمار میرود و در شهرهای مختلف با ابزار متنوعی انجام می‌شود. از معروف‌ترین شاخه‌های رودوزی می‌توان به سوزن دوزی، ملیله دوزی، پته دوزی و قلاب دوزی اشاره کرد.
صنایع دستی رودوزی شامل تکه‌دوزی‌های داخل پارچه و سوزن دوزی را روی پارچه‌های ساده، ملیله دوزی را روی پارچه‌های سنتی مانند ترمه و برای تزئین جانماز، پته دوزی را بر پارچه‌های ضخیم و قلاب دوزی را اغلب روی پارچه‌های ماهوتی می باشد. در گذشته استفاده از طلا و نقره در ملیله دوزی و نخ ابریشمی در پته دوزی متداول تر بود. از دیگر زیر مجموعه‌های صنایع دستی رودوزی می‌توان به خامه دوزی، چشمه دوزی، ستاره دوزی، گلابتون دوزی، سیاه دوزی و مخمل دوزی اشاره کرد. این هنر زیر زیر مجموعه های زیادی دارد که هرکدام از آنها به شهرهای مختلفی مربوط می باشد.
پیشنهاد مقاله:همه چیز در مورد روغن زرد گاوی وطرز تهیه و قیمت+فیلم وعکس
صنایع دستی فلزی
کشف فلز در روزگار باستان توجه انسان را به این ماده نخستین برای ساخت لوازم مورد نیاز زندگی جلب کرد و استفاده از آن برای تهیه انواع ظروف و ابزار روزمره، به‌دلیل استحکام بالای این ماده متداول شد. در میان آثار به جا مانده از دوران ایران باستان نمونه‌های زیادی از انواع وسایل فلزی به چشم می‌خورند. به همین دلیل می‌توان قدمت صنایع دستی فلزی را به دوران ایران باستان نسبت داد.
صنعتگران هنرمند با استفاده از ابزار خاص و ساعت‌ها صرف وقت برای حکاکی و شکل دادن به انواع فلز، آثاری منحصربه‌فرد خلق می‌کنند. از معروف‌ترین شاخه‌های صنایع دستی فلزی می‌توان هنرهای دواتگری، حکاکی، قلم زنی، زرگری، طلا کاری، نقره کوبی، مس کوبی، ریخته گری، زیور سازی، اسلحه سازی و علامت سازی را نام برد.
صنایع دستی مینا کاری
صنایع دستی مینا کاری از زیباترین ظروف و وسایل تزئینی می باشد که ساخت آنها بسیار سخت و وقت گیر می باشد. آثار هنری مینا کاری از گران‌ترین صنایع دستی ایران به شمار می‌آید که توسط هنرمند ترین و ماهرترین اساتید در زمینه صنعتگر ساخته می‌شوند. تاریخ این هنر بالای ۵۰۰۰ سال می‌باشد. هنرمندان مینا کار با تلفیق رنگ‌های مات و کار با کاشی و فلز، آثاری زیبا خلق می‌کنند. زیر مجموعه‌های صنعت میناکاری شامل مرصع، مشبک، مینای نقاشی و مینای صبی می‌شوند و میناکاری مرصع سخت‌ترین رشته این هنر به حساب می‌آید.
صنایع دستی سفالگری
سفالگری از محبوب‌ترین صنایع دستی ایران در میان گردشگران و توریست ها است و قدمت خیلی بالایی دارد. در هر منطقه‌ای از ایران به‌دلیل دسترسی به خاک، ساخت ظروف سفالی از گذشته‌های دور رونق داشته است . در دوره‌های مختلف تاریخی انسان‌ها با ترکیب آب و خاک و ساخت ظروف گلی، سفالگری می‌کردند و به مرور زمان خاک رس به جای خاک معمولی استفاده می شد. برجسته‌ترین سفالینه‌های تاریخی کوزه‌ها و کاسه‌های یافت شده در بناهای باستانی کشف شده است.
ظروف سفالی به دو دسته بدون لعاب و لعاب‌دار تقسیم می‌شوند. در شهرهای مختلف ایران موزه‌هایی با نام موزه سفال دایر هستند که در این مکان‌ها می‌توانید انواع سفالینه‌های تاریخی با قدمت بالا را مشاهده کرد. سفالگری دستی، سفالگری چرخی و خرمهره سازی از زیر مجموعه‌های هنر سفالگری هستند.
صنایع دستی چوبی
صنایع دستی چوبی از زیباترین آثار هنری ایرانی به شمار می آید که ساخت آنها از سالیان دور تاکنون در ایران رونق داشته است. این صنایع بسیار گسترده هستند و هنرمندان زیادی در آن به فعالیت مشغولند. شهرهای مختلف ایران صنایع دستی متنوع چوبی دارند که از میان آنها می‌توان به خراطی، ساخت معرق، منبت کاری، خاتم کاری و مشبک اشاره کرد. آثار هنری ساخت دست صنعتگران چوب در زندگی روزمره استفاده زیادی دارند. یکی از پرطرفدارترین آثار و صنایع دستی چوبی، آثار منبت کاری هستند.
صنایع دستی چاپ سنتی
در گذشته چاپ روی کاغذ و چاپ روی پارچه شاخه‌های مختلف چاپ سنتی بودند. این صنایع نخست به‌منظور تزئین و زیبا سازی پارچه و کاغذ مورد استفاده قرار می گرفت ، اما به مرور زمان جای خود را در معماری نمای اماکن ،مساجد و بناهای تاریخی نیز پیدا کرد. کاشی کاری‌های پر نقش و نگار در مساجد تاریخی ایران مانند مسجد شیخ لطف الله از زیباترین های ایران در گذشته می باشد. انواع مختلف قلم کاری و کلاه دوزی نیز از زیر مجموعه‌های چاپ سنتی ایران به شمار می‌روند.
صنایع دستی حصیربافی
حصیربافی نیز یکی دیگر از صنایع دستی با قدمت شمال و جنوب ایران است امروزه از انواع صنایع دستی حصیری به‌عنوان سوغات استفاده می‌کنند. گرچه صنایع حصیربافی را می‌توان یکی از زیرشاخه‌های صنایع دستی چوبی به حساب آورد، گستردگی این شاخه و جایگاه بالای آن در بازار صنایع دستی آن را به شاخه‌ای مجزا در صنایع دستی چوبی تبدیل می کند.
برای ساخت تولیدات حصیری در نقاط مختلف کشور از برگ درخت خرما، ساقه گندم، نی و انواع ترکه‌ها استفاده می‌شود. وسایل حصیری کاربرد بالایی در زندگی روزمره مردم به‌خصوص در مناطق با آب و هوای شرجی بالا دارند. هنرمندان خوش ذوق با رنگ کردن حصیر و ترکیب آن با نخ‌های رنگی آثار متنوعی را خلق و عرضه می کنند. از زیرمجموعه‌های هنر حصیربافی می‌توان بوریا بافی، مرواربافی، بومبابافی ، سبدبافی وکپو بافی مثال زد.
صنایع دستی نمدمالی
نمدمالی از اصیل‌ترین و با قدمت ترین مشاغل ایرانی است و تولیدات آن نمونه‌ای از صنایع دستی کشورمان ایران است. از محصولات نمدی برای تولید انواع فرش، زیرانداز، پتو و ابزار مصرفی دیگر استفاده می‌شود. نمد را از پشم گوسفند می توان تهیه کرد و با زحمت فراوان و رنگ آمیزی طبیعی و کوبیدن و مالش نمد ،محصولی زیبا و متنوعی را خلق کرد. درنمد بافی با استفاده از آب داغ، نمد را ورز می‌دهند و برای استفاده در صنایع دستی نمدی آماده می‌کنند. هنرمندان نمدمال برای تولید انواع زیرانداز ، تابلو،پادری زحمت زیادی می‌کشند و نمدمالی از سخت‌ترین مشاغل ساخت صنایع دستی به حساب می آید.
بهترین نمد با نقش نگار خاص و سفارشی را بما بسپارید برای دیدن نمدهای قاره کوچک کلیک کنید
صنایع دستی رنگ سازی و رنگرزی سنتی
پس از گسترش صنایع بافت هنر رنگ سازی و رنگرزی پا به عرصه صنایع دستی نهاد. دلیل شکل‌گیری این صنایع دستی تمایل انسان به زیبایی و تنوع رنگی بالا در تولید انواع بافتنی‌ها مانند فرش و پوشاک بود. در رنگ سازی سنتی با استفاده از رنگ دانه طبیعی گیاهان و ترکیب آنها با یکدیگر رنگ‌های طبیعی و نابی بدست می آید. از مهم‌ترین گیاهان قابل استفاده در این شاخه می‌توان به روناس، انار، پیاز و روغن کوهی اشاره کرد. در روش رنگ سازی سنتی از لارو حشرات مختلف هم می توان استفاده کرد. از این هنر در معماری، صنایع چوبی، انواع بافت و صنایع کاغذی می توان استفاده کرد. امروزه نیز از صنایع رنگرزی سنتی به‌دلیل طبیعی بودن آن استفاده فراوانی می شود.
انواع بافت صنایع دستی ایران
یکی از صنایع دستی مهم در ایران صنایع دستی بافتنی می باشد که در طول سالیان دراز نقش مهمی در رونق صادرات و شناساندن آثار هنرمندان ایرانی به کل جهان ایفا کرده‌اند و به‌عنوان مشهورترین صنایع دستی ایران بشمار می آید. در حالت کلی انواع صنایع دستی بافتنی در ایران را به دو دسته تقسیم کرد.
اول:صنایع دستی بافته های داری
بافته‌های داری از صنایع دستی به حساب می اید که روی دار بافته می‌شوند. دارها را با به هم بستن الوارهای چوبی به‌شکل مستطیل و مربع ایجاد می کنند و تار و پود بافت مورد نظر را روی آن بصورت نخ ریس می بندند.یکی از مشهورترین بافته داری ایران فرش است که شهرتی بین المللی دارد. که با انواع پشم، ابریشم، گل ابریشم یا با ترکیب نخ‌ها بافته می‌شود.
فرش ایرانی در جهان نظیر ندارد و در هرکدام از شهرهای کشور ما از نقش‌های منحصر به فردی در بافت فرش نسبت به فرهنگ ان شهر مورد استفاده قرار می گیرد؛ به همین دلیل بسیاری از صنعتگران حوزه فرش از روی طرح ظاهری قالی می‌توانند منطقه بافت هر فرش را ردیابی کنند. مهم‌ترین شهرهای بافنده قالی در ایران تبریز، کاشان، مشهد، کرمان و نائین را نام برد. این شهرها صادرات بیش از سی درصد فرش دستباف دنیا را به عهده دارند.بافته‌های داری گلیم در ایران نیز می‌توان نام برد گلیم دورو یا ساده بافت، گلیم یک رو یا برجسته و گلیم ساده یا ورنی می باشد. از دیگر بافته‌های داری نیز می‌توان به گبه و زیلو هم اشاره کرد.
دوم:صنایع دستی نساجی
پارچه بافی دستی از دیگر صنایع دستی است که در جهان ایرانیان پیشگامان آن بوده اند پارچه‌های سنتی دستباف را به دو دسته کلی تقسیم کرد. دسته اول پارچه‌های باارزش و گران قیمت از الیافی مانند ابریشم و زری مثل زری، مخمل، ترمه، ابریشم و شال
دسته دوم پارچه‌های عبایی، برک، کرباس، متقال، شمد، پرده‌ای و چادر شب
پرفروش ترین صنایع دستی ایران
فرش یا قالی ایرانی پرفروش‌ترین محصول صنایع دستی کشور ما به حساب می آید. فرش‌های مناطق مختلف کشور طرفداران خاص خود را دارا می باشد و قالی دستباف ایرانی در بازار داخلی طرفدار خوبی دارد. از دیگر صنایع دستی پر فروش در کشور می‌توان به صنایع دستی چوبی نام برد. مبلمان، سرویس خواب و بسیاری دیگر از لوازم منزل را محصولات چوبی تشکیل می‌دهند و هنر منبت کاری از محبوب‌ترین هنرها میان ایرانیان می باشد.
از دیگر محصولات دستی پرطرفدار که می توان نام برد در بازار ایران و خانواده های ایرانی ظرف‌های مسی و شیشه‌ای هستند. بخش قابل توجهی از فروش بازارهای سنتی شهرهای اصفهان و شیراز به صنایع دستی مسی تعلق گرفته است. انواع مختلف معرق، میناکاری، زیورآلات دست ساز، قلاب دوزی و سرمه دوزی نیز از دیگر صنایع دستی پرفروش در ایران به شمار می‌روند.
پرطرفدارترین صنایع دستی صادراتی ایران
ایران با فعالیت در ۳۷۰ مورد ازمجموع ۶۰۲ مورد صنایع دستی شناخته شده در جهان، از فعال‌ترین کشورهای جهان در این عرصه می باشد. صادرات صنایع دستی ایران به کشورهای عراق، ترکیه، امارات، چین، کره جنوبی، اندونزی و افغانستان می باشد و فرش دست بافت ایرانی نیز از مهم ترین کالاهای صادراتی کشور ما برخی کشورها که عبارتند از آمریکا، آلمان، ایتالیا، امارات، لبنان، سوئیس، فرانسه، ژاپن، انگلستان و …است.
لازم به توضیح است ایران در این زمینه توانسته ۲۷۳ نشان یونسکو متعلق به خود کند که از جمله آنها می توان کلاه نمدی، سراجی سنتی، دولچه دوزی، پارچه بافی، حوله بافی، مسگری، گلابتون سازی، قلمکاری، نساجی سنتی، عبا بافی، گلیم و … مثال زد.
از دیگر محصولات و صنایع دستی پرطرفدار ایران در جهان می‌توان به صنایع مسی، سفالگری، نمدی، قلمکاری و میناکاری را نام برد. گرچه در طول سال‌های گذشته صادرات صنایع دستی رشد چشمگیری به خود گرفته است، همه چیز برای گسترش آثار و صنایع دستی ایران مهیا است و در این زمینه نیاز به سرمایه‌گذاری و برنامه‌ریزی دقیق‌تری دارد. سال ۱۳۹۶ صنایع دستی ایران رتبه دوم صادرات و رتبه اول صادرات غیر نفتی را به خود اختصاص داد. وآمار صادرات غیر نفتی تفکیک بخش های عمده در سال ۱۴۰۰ رتبه چهارم را بخود اختصاص داه استاصفهان رتبه نخست در تولید و صادرات صنایع دستی در کشور را داراست و تهران به عنوان تولیدکننده زیورآلات هم در رتبه‌های بعدی قرار می‌گیرد.
فروشگاه‌های صنایع دستی ایران
در طول سال‌های مختلف جشنواره‌های صنایع دستی متنوعی درمناطق مختلف کشورمان بر پا شده است. هدف از برگزاری جشنواره‌ها و نمایشگاه‌های صنایع دستی رونق و گسترش تجارت و اشنای بیشتر مردم با این صنایع و ارزش گذاری فرهنگی به آنها است. به علاوه سالانه در شهرهای مختلف ایران در حوزه صنایع دستی، فروشگاه‌های صنایع دستی در شهرهای مختلف به‌صورت تخصصی در حال فعالیت می باشند . در این فروشگاه‌ها معروف‌ترین آثار و صنایع دستی هر شهر برای عموم گردشگران به نمایش گذاشته می شود و علاقه‌مندان به این آثار هنری از این فروشگاه‌ها دیدن و خرید می‌کنند.برخی از آثار و صنایع دستی ایران در فهرست آثار جهانی به همراه شهرهای ان ها ثبت گردیده است. فروشگاه‌های صنایع دستی در این شهرها نمونه‌های برجسته‌ای از آثار دستی را برای فروش به گردشگران و مسافران ارائه می‌کنند.
شهرها و روستاهای ثبت شده در فهرست جهانی صنایع دستی
ایران با ۱۱ شهر و سه روستا در اول فهرست صنایع دستی کشورها در جهان ثبت شده. انجمن جهانی صنایع دستی، زیر نظر سازمان یونسکو فعالیت می‌کند و کشورهای مختلف جهان برای ثبت آثار و صنایع دستی کشور خود پرونده این آثار را به این شورا ارسال می کنند. نام شهرها و روستاهای ایران بین سال‌های ۲۰۱۵ تا ۲۰۲۰ میلادی در این شورا به ثبت و تایید شده است.
حدود ۱۹۹ رشته متعلق به اصفهان؛ یعنی یک سوم صنایع‌دستی جهان از نظر تنوع در اصفهان تولید می شود. هنرمندان و صنعتگران فراوانی در اصفهان، حرفه‌های هنری و صنعتگری را به عنوان شغل اول خود انتخاب کرده اند. همچنین گفته شده ۶۰ تا ۷۰ درصد صنایع دستی ایران درشهر اصفهان است. اصفهان و تبریز اولین شهرهای ایران بودند که در سال ۹۴ به ثبت رسیدند.
شهر شیراز یکی از تاریخی‌ترین شهرهای ایران به حساب می آید که در سال ۱۳۹۸ نام آن را در فهرست صنایع دستی شهرهای جهانی ثبت گردید. ازمعروف‌ترین آنها می‌توان به آثار معرق کاری، منبت کاری، خاتم کاری و گیوه بافی اشاره نمود. نام شهر ملایر نیز هم‌زمان با شیراز در فهرست جهانی صنایع دستی ثبت شده است. برجسته‌ترین صنایع دستی در شهر ملایر مبل و انواع آثار منبت کاری این شهر می باشد.
شهر زنجان در سال ۱۳۹۸ در فهرست جهانی صنایع دستی ثبت گردیده است. برجسته‌ترین صنایع دستی در این شهر چاقو سازی سنتی و ملیله سازی هستند.دیگر شهرها در این فهرست لالجین همدان ( شهر جهانی سفال)، آباده در استان فارس ( شهر جهانی منبت)، میبد یزد( شهر جهانی زیلو)، مریوان کردستان ( شهر جهانی کلاش یا گیوه محلی) و شهر سیرجان کرمان( شهر جهانی گلیم )قرار دارند.
سلام، واقعا مقاله عالی هست